2020/1 ‘A peste libera nos, Domine – Bevrijd ons van de pest, Heer’; De omgang van de Kerk met besmettelijke ziekten

‘Bevrijd ons van de pest, de honger en de oorlog, Heer’, is het oude gebed van de Kerk in reactie op de drie grote bedreigingen die de mensheid sinds onheuglijke tijden hebben gekweld. In de westelijke wereld beleven we de uitzonderlijke situatie dat de oorlog ons al decennia niet direct heeft geraakt. Dat een besmettelijke ziekte, waarvan de pest in het kerkelijk bidden als pars pro toto functioneert, onze samenleving in zijn greep kreeg, is nog langer geleden. Het meest recente geval in onze tijd is de Spaanse Griep, die ruim honderd jaar geleden in korte tijd in Europa grote aantallen slachtoffers maakte.

In de loop van 2020 is de wereld bevangen geraakt door het coronavirus. Tot op heden maken we de ingrijpende gevolgen mee voor de wijze waarop we samenleven en ook in het kerkelijk leven. Dat op zo grote schaal gelovigen niet hebben kunnen deelnemen aan de liturgische viering van het Paastriduüm, is in onze streken in deze vorm nog niet eerder voorgekomen. Tot op de dag van vandaag is de deelname aan het sacramentele leven door regels beperkt. Deze uitzonderlijke tijden vragen om uitzonderlijke daden. Een zeldzaamheid was het ingelaste Urbi et Orbi op 27 maart 2020, buiten de vaste momenten van Kerstmis en Pasen. Op de donkere avond van die dag gaf paus Franciscus vanaf een leeg en druilerig Sint-Pietersplein zijn zegen aan stad en wereld. De woorden die hij sprak en heel zijn optreden hebben op velen indruk gemaakt.

Ook in deze uitgave van Communio willen we niet voorbijgaan aan deze coronatijd. De tekst van de meditatie over de pericope van de storm op het meer bij Marcus, die paus Franciscus bij die gelegenheid gaf, is in vertaling opgenomen, omdat deze zo van betekenis is voor de duiding van de huidige situatie. Nu het ter communie gaan lange tijd niet mogelijk was, heeft de geestelijke communie weer meer relevantie gekregen. Wat de grote theoloog uit de Middeleeuwen, de heilige Thomas van Aquino, hierover zegt, wordt door J. Vijgen op een rij gezet. Verder ligt het voor de hand te zien hoe de Kerk in vroegere tijden met besmettelijke ziektes is omgegaan. Fundamenteel is de houding van de Heer zelf. Mgr. Van den Hout wijdt hieraan een kort artikel. In navolging van Christus hebben heiligen in hun tijd gezocht naar een omgang in geloof en liefde met de dreiging van ziektes en met degenen die eraan leden. K. Abts brengt in herinnering de onvoorwaardelijke toewijding en de persoonlijke offers van de heilige pater Damiaan, die van de zorg voor de pestlijders zijn levenswerk heeft gemaakt. J. Smith beschrijft hoe de heilige bisschop Carolus Borromeus omging met de pestepidemie die vanaf 1576 zijn bisdom Milaan teisterde. Aan de hand van voorbeelden uit het verleden geeft M. Gielis geeft een historisch-theologische overwegingen bij de huidige coronacrisis. De Spaanse Griep, de toenmalige reactie van de Kerk in Nederland en de gevolgen voor de publiek eredienst destijds zijn onderwerp van het artikel van J. Hermans.

De coronacrisis, waardoor we zijn overvallen, test ons geloof en nodigt ons met aandrang uit kritisch naar ons eigen leven te kijken. De wijze waarop voorgaande generaties zich hebben gedragen tijdens de ramp van een besmettelijke ziekte, kan voor ons een voorbeeld zijn. De paus spreekt er zelf in zijn meditatie van 27 maart 2020 over “om onze voorouders in herinnering te roepen”. Om dit voor de lezer gemakkelijker te maken, is de bedoeling van dit nummer.

B. Hartmann