Ter inleiding
Het “evangelie van de schepping” in Laudato si’ en in de recente kerkelijke verkondiging
U hebt het eerste nummer van Communio in handen dat verschijnt na het overlijden van Mgr. Stefaan Van Calster, de hoofdredacteur voor Vlaanderen. Mgr. Van Calster wordt in deze aflevering van het tijdschrift dan ook uitdrukkelijk herdacht.
Dit dubbelnummer is gewijd aan het “evangelie van de schepping” in Laudato si’ en in de recente kerkelijke verkondiging. Officieel is Laudato si’ van 24 mei 2015 de tweede encycliek die de handtekening van paus Franciscus draagt. Omdat zijn eerste schrijven, Lumen fidei (29 juni 2013) echter voor een groot deel teruggaat op paus Benedictus XVI (paus Franciscus vermeldt dit gegeven zelf in de tekst), heeft Laudato si’ in verregaande mate de status van een inaugurale tekst. Het document voert de lezer op een heel oorspronkelijke wijze binnen in het denken van de Argentijnse paus.
Het inleidende artikel van Ingeborg Gabriel geeft een overzicht van de inhoud van de encycliek en noemt een aantal kernelementen. De originaliteit van het thema van deze encycliek – evenals de heel eigen denkstijl van de auteur – worden in een volgende, fundamentele, bijdrage belicht door Ignace Verhack, emeritus-hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Leuven. Verhack brengt de lezer op het spoor van een aantal krachtlijnen in Laudato si’ en analyseert de verhouding van de encycliek tot de moderniteit.
De sterke oproep tot gedragsverandering, die van Laudato si’ uitgaat, wordt door Verhack geduid als een mystiek-in-actie. De Bijbelse concepten van schepping (en herschepping), die aan de encycliek ten grondslag liggen, worden nader belicht door Ruud Gouw. Vanuit Bijbelse optiek is er een grote waardering voor de schepping, waarbinnen de mens een aparte positie heeft, zo maakt deze exegetische bijdrage duidelijk.
De minderbroeder Theo van Adrichem OFM belicht de achtergronden van de encycliek vanuit de geschiedenis van de westerse spiritualiteit, met name vanuit Franciscus van Assisi en Bonaventura. Hierdoor lichten een aantal kernwoorden op, die niet alleen deze encycliek, maar ook de persoon en het optreden van de huidige paus als zodanig kenmerken. De waardering voor de schepping, ondanks alle broosheid en vergankelijkheid, wordt gethematiseerd door Ben Janssens. Deze auteur onderzoekt het godsbeeld dat correspondeert met de scheppingsleer van Laudato si’.
Twee bijdragen behandelen de receptie van de encycliek. Geert van Dartel is een autoriteit op het gebied van de oecumene binnen de Nederlandse kerkprovincie. Hij belicht het interconfessionele karakter van Laudato si’ als een uitdaging aan de verschillende kerkelijke gemeenschappen en aan alle godsdiensten om de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het beheer van de schepping op te nemen. Een interessant en voor theologen ongebruikelijk perspectief biedt Rick de Vries, die de encycliek leest met de ogen van een maatschappelijk milieuwetenschapper. De Vries schetst hoe binnen de context van de milieusociologie geluisterd wordt naar het kerkelijke spreken in Laudato si’.
De twee bijdragen van Fred van Iersel gaan in op een specifiek deelthema van Laudato si’. Tegen de achtergrond van integriteit van de schepping en globalisering behandelt paus Franciscus ook het onderwerp van conflictbeheersing en rechtvaardige oorlog. In het eerste artikel analyseert Van Iersel de uitspraken van de paus in de encycliek. In de tweede bijdrage gaat de auteur in op recente ontwikkelingen, die na het verschijnen van Laudato si’ hebben plaatsgevonden. Begin dit jaar wijdde de Pauselijke Raad voor gerechtigheid en vrede namelijk een conferentie aan de thematiek van geweldloosheid en rechtvaardige oorlog. In beide artikelen toont Van Iersel aan hoe op dit eigenste moment ontwikkelingen plaatsvinden in het kerkelijke denken over de ‘rechtvaardige oorlog’. De daaropvolgende bijdragen sluiten eveneens aan bij actuele ontwikkelingen in het kerkelijke spreken. Het ‘evangelie van de schepping’ betreft niet enkel de thema’s van ecologie, globalisering en wereldvrede, maar houdt als zodanig eveneens verband met het sacrament van het huwelijk, een instelling die immers ook in de scheppingsorde gegrondvest is. In aansluiting bij de bisschoppensynoden van 2014 en 2015 heeft paus Franciscus zijn post-synodale apostolische exhortatie Amoris laetitia gewijd aan ‘de pastorale uitdagingen van het gezin in de context van de evangelisatie’. Jean Laffitte, bisschop en secretaris van de Pauselijke Raad voor het gezin, geeft een overzicht van het kerkelijke spreken over de thema’s van huwelijk en gezin in de afgelopen eeuw, en schetst zo het historische en theologische kader waarbinnen de hedendaagse ontwikkelingen geduid kunnen worden. Angel Rodríguez Luño wijst op de impulsen die Amoris laetitia wil geven aan het huwelijkspastoraat. De auteur leidt uit het document een aantal richtlijnen af die paus Franciscus aanreikt voor het beoordelen van concrete pastorale situaties. De bijdrage van Jean-Robert Armogathe tenslotte sluit daar inhoudelijk bij aan. Tegen de achtergrond van de huwelijksproblematieken, die paus Franciscus in Amoris laetitia bespreekt, gaat deze auteur nader in op thema’s zoals bekering en genezing door de werking van de genade, want “niet de gezonden hebben een dokter nodig, maar de zieken” (Mc. 2, 17). Het “evangelie van de schepping” komt zo tot voltooiing in de verlossing en herschepping in Christus.
F. De Rycke.